Nieuws van boswachter Henk Ruseler: augustus
Het gebeurt zelden dat ik mijn blog in het donker schrijf maar nu is dit wel het geval. Niet omdat ik vanwege een deadline gedwongen ben om in de nachtelijke uren te schrijven maar ik probeer op mijn manier hittestress te voorkomen. Gisteren is voor de tweede maal in dit jaar het Nationaal Hitteplan in werking getreden en dan adviseert het RIVM ons om het hoofd koel te houden. En dat doe ik dan maar door alle luiken van mijn woonhuis te sluiten. Wat een genot om in zo’n traditioneel huis te wonen.
Op mijn computerscherm verschijnen pop-up berichten dat de temperatuur in vijf provincies door historische grens van 40 graden is gegaan en ook de temperatuur die mijn buitenthermometer aangeeft liegt er niet om maar achter de luiken is het goed uit te houden.
Ik denk aan onze bossen en heidevelden. Vorig jaar heeft de combinatie van extreme hitte en droogte al zijn desastreuze sporen nagelaten en hoe zal het dit jaar, met nog twee zomermaanden tegoed, voor de natuur uitpakken?
Iedereen die in de afgelopen tijd het Park heeft bezocht moet het zijn opgevallen: onze bossen en heidevelden lijden aan hitte- en droogtestress. In veel beuken- en eikenbossen is te zien dat de kronen veel minder en ook kleiner blad hebben maar wanneer je percelen met fijnsparren ziet, slaat je de schrik om het hart. Die donkere, koele en doorgaans vochtige sparrenbossen zijn veranderd in troosteloze percelen met bleke, naaldloze boomlijken. Hier is tijdens warme dagen de verkoeling en schaduw ver te zoeken is.
Toen men de fijnspar in het begin van de vorige eeuw in onze bossen aanplantte had men nog geen notie van klimaatverandering en nu blijkt dat door het ontbreken van strenge winters de fijnspar onvoldoende of zelfs niet in winterrust kwam en hierdoor verzwakt raakte. De extreme droogte van 2018 deed daar een schep bovenop en uiteindelijk gaf de letterzetter de doodsteek. Dit kevertje kruipt onder de schors van verzwakte bomen en blokkeert de sapstromen van de boom waardoor deze sterft.
De fijnspar lijkt voor onze bossen verloren maar ik ook voor andere boomsoorten zoals beuk en zomereik – de wintereik schijnt klimaatbestendiger te zijn – dringt de vraag zich op of zij bestand zijn tegen de klimaatverandering. En dan heb ik het nog niet eens over de verzuring van de bodem, wat een nog grotere boosdoener blijkt te zijn.
Samen met wetenschappers zijn bosbouwers druk doende om onze bossen klimaatbestendig te maken en ook op de Hoge Veluwe zijn wij daar al een aantal jaren mee bezig. Dit doen wij door de verticale- en horizontale bosstructuur te veranderen. Het eerste gebeurt door dunningen en open plekken te maken waardoor een betere ondergroei ontstaat. Bij de horizontale bosstructuur moet je denken aan het gebruik van andere – soms ook Mediterrane – boomsoorten. Palmbomen op het stuifzand, hoe mooi en exotisch ook, dat gaat het niet worden maar zeker is dat onze bossen er in de toekomst met bijvoorbeeld soorten als: kurkeik, tamme kastanje, zwarte noot en boomhazelaar, anders uit gaan zien.
De heidevelden zijn een karakteristiek onderdeel van het Hoge Veluwe landschap. Het zijn cultuurlandschappen die ver voor onze jaartelling zijn ontstaan en hebben dus tijdens het middeleeuws klimaatoptimum ook al eens een extreem warme en droge periode van pakweg 300 jaar doorstaan. Een struik die dus wel tegen een stootje kan maar extreme bodemverzuring bedreigt niet alleen de heide als ook de (zeldzame) planten en dieren die in de heide voorkomen. Die verzuring van de bodem proberen wij door het uitstrooien van steenmeel tegen te gaan en de resultaten zijn bemoedigend.
Sinds dat ik op de Hoge Veluwe werk zijn wij al bezig met de heide te beheren. Om de vergrassing – ook een gevolg van verzuring – tegen te gaan werd er in de beginjaren grootschalig machinaal geplagd. Tegenwoordig gebeurt dit vooral door middel van chopperen. Dit betekent dat de vegetatie en een gedeelte van de bovenste humuslaag wordt verwijdert. Het is dus een maatregel tussen maaien en plaggen in met het grote voordeel dat de mineralenrijkdom van de bodem beter behouden blijft dan bij traditioneel plaggen. Tegen vergrassing en het dichtgroeien van de heide zetten wij runderen in en houden wij moeflons in het Park. Bij gunstige weersomstandigheden is het in de winter afbranden van heide ook een goede beheermaatregel en tot slot maaien we de heide om ze te verjongen en vitaal te houden.
Juist deze laatste beheermaatregel bracht mij op het idee om tijdens de bloeiperiode van de heide de bezoeker van het Park in de gelegenheid te stellen om op een locatie die gemaaid gaat worden, een bosje heide te komen knippen. Want vaak zag ik binnen maar ook buiten het Park mensen enigszins schuchter om zich heen kijken wanneer zij een bosje heide hadden geknipt en het achterop de (Witte) fiets meenamen. Terecht want het is verboden maar Hei is er voor jou geeft je nu de kans om met toestemming een bosje heide te knippen. Dus net als onze dennenboom actie voor de kerstdagen, een mooie verbinding tussen natuurbeheer en duurzaam gebruik .
Laten we hopen dat ik in augustus de luiken niet meer hoef te sluiten en dat er ruim voldoende neerslag valt zodat onze loofbossen tot in de herfst hun blad behouden en dat wij kunnen genieten van de bloeiende heidevelden op de Hoge Veluwe.